معماری
ايران در دوران اوليه اسلامی دچار
تحول عمده‌ای شد و پيشينه فرهنگی و
هنری خود را با هنر اسلامی تلفيق داد.
در
اين عهد شيوه معماری و مهندسی اگرچه
هنوز نشانه‌هايی از روزگار باستانی
خود را حفظ كرده بود ولی از عظمت
طلبی و بلندی گرايی آن عصر به تواضع
و تسليم روی آورد كه اين امر در
ساختمان‌های اوليه اسلامی بخوبی
مشهود است.
دوره
حكومت آل بويه را می‌توان مقدمه‌ای
بر آغاز اين سبك معماری دانست كه
موجب احداث دهها مسجد در نقاط مختلف
تحت حاكميت اين سلسله گرديد.
در
اين دوره شيوه نوينی از معماری به
نام معماری رازی پديد آمد كه خصوصيات
معماری ايران باستان و اسلام را در
خود جاری ساخت.
در معماری رازی فضا، سازه و تزئين، كه از اركان اصلی معماری اسلامی می‌باشند محاسبه و بررسی شده است كه نقطه عطفی در تاريخ معماری ايران بعد از اسلام به شمار می‌رود. تا پيش از ايجاد اين سبك ساختمانها اكثرا از آجر و سنگ ساخته می‌شدند و به سبب اينكه آجر آن روزگار بيشتر از نوع مصالح زبر بود و كاربرد سنگ با ملاط از لحاظ به كار بردن تزئينات مختلف چندان مرغوب‌نبود لذا سطوح اكثرا با گچ پوشيده می‌شدند و از كيفيت بالايی برخوردار نبودند. سبك معماری رازی با بهره‌گيری از طرح و فضاهای جديدتر و سازه‌های قوی‌تر آثار هنری در خور توجهی بوجود آورد كه نمايانگر پيشرفت معماران اين دوره در چگونگی استفاده از آجر و سنگ بود. معماران و مهندسان مبدع سبك رازی پس از رواج اين شيوه هنری به ترميم ابنيه و ساختمان‌های بزرگ قلمرو آل بويه پرداختند و در اولين مرحله خود مسجد جامع قديمی اصفهان را كه در قرن دوم هجری قمری احداث شده بود تعمير نمودند. مسجد جامع اصفهان مسجد بزرگی بود با پوشش چوبی و حفاظها وستون‌های آجری كه تمام ستونها بالايه‌های گچی پوشيده شده بود. معماران دوره آل بويه با بهره‌گيری از سبك معماری رازی يك حلقه ستون جديد در داخل حياط مركزی مسجد بوجود آوردندو به جای پوشش گچی از نقوش آجری استفاده كردند. در دوران آل بويه ستونها از سنگ به آجر تبديل شد و از اين زمان به بعد سبك استفاده از آجر پيش بر متداول گرديد. از آثار مهم معماری اين عهد سر در مسجد جرجير اصفهان است كه دارای تزئينات آجر كاری بسيار زيبايی می باشد. ميل قابوس گنبد يكی ديگر از آثار مهم اين دوره است كه از شاهكارهای تاريخ معماری ايران در دوره اسلامی از لحاظ نحوه اجرای دقيق، محكم و باشكوه آن به شمار می‌رود. اين ميل دارای يك پلان ستاره‌ای شكل است كه بر روی سكوئی از پيش ساخته شده قرار گرفته و ديوارهای آن با يك شيب ملايم به سمت داخل اوج می‌گيرد. در قسمت بالای اين بنای باشكوه نقابی احداث گشته كه بصورت يك سايبان در نظر گرفته شده و گويای تفكر معمارانه و اجرای ماهرانه اين اثر در دوره آل بويه است.(۱) از ديگر ويژگی‌های معماری اين دوره ادغام معماری و مهندسی و تزئين است كه با هم ادغام شده و جلوه‌های زيبايی از هنر دوره اسلامی را بوجود آورده‌اند. در برخی از ساختمان‌های عهد آل بويه اين خصوصيت به خوبی بچشم می خورد و نمايانگر علم و تجربه اجرايی معماران و سازندگان اين ابنيه در زمينه طراحی فضا و تزئينات داخلی است.
معماری ايران اسلامی در دوره آل بويه تجارب مهمی در اشكال مختلف ساختمان‌سازی بدست آورد و اين يافته‌ها را به دوره‌های بعدی منتقل نمود.
منابع:
۱- پيرنيا، كريم: شيوه‌های معماری ايران، تهران، مؤسسه نشر هنر اسلامی، ۱۳۶۹.
۲- پوپ، آرتور: معماری ايران، ترجمه غلامحسين صدری افشار، تهران، فرهنگان، ۱۳۶۶.
۳ - كيانی، يوسف: تاريخ هنر معماری ايران در دوره اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۷۰.
۱- ميل قابوس يا گنبد قابوس مقبره قابوس بن وشمگير (۳۶۶ - ۴۰۳ ه. ق) حكمران آل زيار در گرگان ونواحی اطراف آن بوده و در سال ۳۹۷ ه. ق احداث گشته است. ارتفاع اين بنا ۶۱ متر است و ۱۱ متر آن در زيرزمين قرار گرفته است. گنبد قابوس از آجر ساخته شده و قديمی‌ترين بنا از لحاظ سبك معماری دوران اسلامی به شمار می رود. بعدها با الهام از شيوه معماری اين برج حدود ۵۰ بنای ديگر در مناطق مختلف ايران احداث شد كه اكثر اين بناها هنوز پابرجا می باشند و نمايانگر تأثير اين گنبد عظيم در معماری ساير ادوار تاريخی ايران است. دانشمندان و محققان گنبد قابوس را از نظر آجركاری در زمره شاهكارهای ابنيه آجری می‌دانند و شهر گنبد فعلی در استان گلستان نام خود را از اين عمارت باشكوه گرفته است.
در معماری رازی فضا، سازه و تزئين، كه از اركان اصلی معماری اسلامی می‌باشند محاسبه و بررسی شده است كه نقطه عطفی در تاريخ معماری ايران بعد از اسلام به شمار می‌رود. تا پيش از ايجاد اين سبك ساختمانها اكثرا از آجر و سنگ ساخته می‌شدند و به سبب اينكه آجر آن روزگار بيشتر از نوع مصالح زبر بود و كاربرد سنگ با ملاط از لحاظ به كار بردن تزئينات مختلف چندان مرغوب‌نبود لذا سطوح اكثرا با گچ پوشيده می‌شدند و از كيفيت بالايی برخوردار نبودند. سبك معماری رازی با بهره‌گيری از طرح و فضاهای جديدتر و سازه‌های قوی‌تر آثار هنری در خور توجهی بوجود آورد كه نمايانگر پيشرفت معماران اين دوره در چگونگی استفاده از آجر و سنگ بود. معماران و مهندسان مبدع سبك رازی پس از رواج اين شيوه هنری به ترميم ابنيه و ساختمان‌های بزرگ قلمرو آل بويه پرداختند و در اولين مرحله خود مسجد جامع قديمی اصفهان را كه در قرن دوم هجری قمری احداث شده بود تعمير نمودند. مسجد جامع اصفهان مسجد بزرگی بود با پوشش چوبی و حفاظها وستون‌های آجری كه تمام ستونها بالايه‌های گچی پوشيده شده بود. معماران دوره آل بويه با بهره‌گيری از سبك معماری رازی يك حلقه ستون جديد در داخل حياط مركزی مسجد بوجود آوردندو به جای پوشش گچی از نقوش آجری استفاده كردند. در دوران آل بويه ستونها از سنگ به آجر تبديل شد و از اين زمان به بعد سبك استفاده از آجر پيش بر متداول گرديد. از آثار مهم معماری اين عهد سر در مسجد جرجير اصفهان است كه دارای تزئينات آجر كاری بسيار زيبايی می باشد. ميل قابوس گنبد يكی ديگر از آثار مهم اين دوره است كه از شاهكارهای تاريخ معماری ايران در دوره اسلامی از لحاظ نحوه اجرای دقيق، محكم و باشكوه آن به شمار می‌رود. اين ميل دارای يك پلان ستاره‌ای شكل است كه بر روی سكوئی از پيش ساخته شده قرار گرفته و ديوارهای آن با يك شيب ملايم به سمت داخل اوج می‌گيرد. در قسمت بالای اين بنای باشكوه نقابی احداث گشته كه بصورت يك سايبان در نظر گرفته شده و گويای تفكر معمارانه و اجرای ماهرانه اين اثر در دوره آل بويه است.(۱) از ديگر ويژگی‌های معماری اين دوره ادغام معماری و مهندسی و تزئين است كه با هم ادغام شده و جلوه‌های زيبايی از هنر دوره اسلامی را بوجود آورده‌اند. در برخی از ساختمان‌های عهد آل بويه اين خصوصيت به خوبی بچشم می خورد و نمايانگر علم و تجربه اجرايی معماران و سازندگان اين ابنيه در زمينه طراحی فضا و تزئينات داخلی است.
معماری ايران اسلامی در دوره آل بويه تجارب مهمی در اشكال مختلف ساختمان‌سازی بدست آورد و اين يافته‌ها را به دوره‌های بعدی منتقل نمود.
منابع:
۱- پيرنيا، كريم: شيوه‌های معماری ايران، تهران، مؤسسه نشر هنر اسلامی، ۱۳۶۹.
۲- پوپ، آرتور: معماری ايران، ترجمه غلامحسين صدری افشار، تهران، فرهنگان، ۱۳۶۶.
۳ - كيانی، يوسف: تاريخ هنر معماری ايران در دوره اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۷۰.
۱- ميل قابوس يا گنبد قابوس مقبره قابوس بن وشمگير (۳۶۶ - ۴۰۳ ه. ق) حكمران آل زيار در گرگان ونواحی اطراف آن بوده و در سال ۳۹۷ ه. ق احداث گشته است. ارتفاع اين بنا ۶۱ متر است و ۱۱ متر آن در زيرزمين قرار گرفته است. گنبد قابوس از آجر ساخته شده و قديمی‌ترين بنا از لحاظ سبك معماری دوران اسلامی به شمار می رود. بعدها با الهام از شيوه معماری اين برج حدود ۵۰ بنای ديگر در مناطق مختلف ايران احداث شد كه اكثر اين بناها هنوز پابرجا می باشند و نمايانگر تأثير اين گنبد عظيم در معماری ساير ادوار تاريخی ايران است. دانشمندان و محققان گنبد قابوس را از نظر آجركاری در زمره شاهكارهای ابنيه آجری می‌دانند و شهر گنبد فعلی در استان گلستان نام خود را از اين عمارت باشكوه گرفته است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر