مار های ایران

 

بطورکلی از نظر اکولوژی قریب سه چهارم سطح ایران نیمه خشک تا خشک محسوب می شود که شامل کوهستانهائی با گیاهان کم و پراکنده و استپ های خشک و بیابان است این مناطق خشک وسیع بخشی از یک کمربند بیابان بزرگ را تشکیل می دهند که از صحرای آفریقا شروع می شود و به سمت مشرق تا ماوراء قفقاز ، افغانستان و آسیای مرکزی ادامه پیدا می کند . در نتیجه مارهائی که در بخش وسیعی از ایران یافت می شوند از گونه های بیابان زی می باشند. کشور ایران به نسبت مساحتش دارای زیستگاه یا فون مارهای زیاد و شایان توجهی است . بیش از ۲۱ گونه مار سمی و نیمه سمی و ۳۵ گونه مار غیر سمی و بیش از پنج گونه مار دریائی در ایران زادو ولد می کنند.

مارهای سمی
 تمام انواع اين مارها دارای فنگ يا نيش دندان لوله ای شكل يا مجوف هستند كه در قسمت قدامی دهان و در فك بالایی قرار دارد و به غده سمی متصل است. سر اين مارها غالباً مثلثی شكل و ناحيه گردن كاملاً مشخص است. اكثراً دمشان كوتاه و در حركت كمی تنبل هستند. در بعضی از انواع اين مارها، ‌حفره ای بين چشم و بينی وجود دارد كه به سادگی قابل تشخيص است. اكثراً پولكهای ناحيه سرشان ريز و قرينه نمی باشند. در برخی ديگر پولكهای ناحيه سر قرينه هستند مانند كفچه مار كه هنگام خشم چنبره زده و يك مرتبه به طرف دشمن حمله می كند. در اين حال ناحيه گردن متسع می شود و به اين ترتيب سطح بزرگی ايجاد می كند. اين سطح به نام كفچه ناميده می شود. در مواردی كه شناختن مار از نظر شكل ظاهری برای مبتديان دشوار نباشد ، بايد غالباً به زيستگاه خاص هر مار توجه شود كه كار را آسان تر می كند. منطقه پراكندگی مارها از نظر جغرافيايی، زيستگاه ،‌رويش‌های گياهی و ديگر شرايط محيطی فرق مي كند و در هر زيستگاهی جز به هنگام مهاجرت مارهای غير بومی كمتر ديده می شوند.

مار های غیر سمی
توجه به شکل ، وضع قرار گرفتن و تعداد پولکهای بدن مار ، تشخیص را تا حدی آسان می کند . مارهای غیر سمی دارای دندانهائی ساده هستند که راهی به غده سمی ندارند  . شکل پولکهای ناحیه سر با شکل پولکهای ناحیه بدن کاملأ متفاوت است . به عبارت دیگر پولکهای ناحیه سر و تنه مشخص و قرینه و غالبأ مانند  هستند . در بعضی از مارها پولکهای ناحیه ظهری یا پشتی بدن صاف است  بر عکس در بعضی دیگر پولکهای ناحیه ظهری تیغه دار است یعنی در وسط این پولکها خطی برجسته یا تیغه مانند مشاهده می شود  پولکهای سطح شکمی صاف و بزرگتر از پولکهای ناحیه ظهری است. مردمك چشم اغلب گرد و دم مار معمولاً گرد و دراز است . پولك‌های زير ناحيه دم در يك يا دو رديف قرار دارند  و پولك آنان يا مخرج ممكن است يك عدد يا دو عدد يا به عبارت ديگر منفرد يا منقسم باشد .  بطور کلی قرار گرفتن اين پولكها و شمارش آنها  در تشخيص مارها حائز اهميت است . مارهای غير سمی اصولاً در حركت خيلی سريع و چابك هستند.

تعدادی از انواع مار های سمی ایران عبارتند از:

 

مار شاخدار ٬ مار شاخدار ایرانی ٬ کک مار ٬ افعی ارومیه ای ٬ افعی البرزی ٬ افعی تکابی ٬ افعی خوی ٬ افعی دم عنکبوتی ٬ افعی دماوندی (لطیفی)٬ افعی زنجانی ٬ افعی شاخدار خوزستانی ٬ افعی قفقازی ٬ خانواده مارهای سمی (ونوموس) ٬ كفچه مار (کبرای آسیای مرکزی) ٬ گرزه مار ٬ مار جعفری ٬ مار زنگی و ...
البته در این دسته بندی به آخوند های افعی عمداً نپرداختیم که در آینده نزدیک به شرح خصوصیات و انواع آن به تفصیل خواهیم پرداخت.