معماری
ايران در دوره حكومت سلسله صفويه
به اوج رونق و كمال خويش رسيد و
سبك معماری اين عهد از جهات بسيار
در طول تاريخ معماری ايران بعد از
اسلام منحصر به فرد شمرده شده است.
در
اين دوره بناهای باشكوه فراوانی
از جمله كاخ‌ها، مساجد، بازارها، پل‌ها
و كاروانسراها با رعايت كامل جزئيات
ساختمان‌سازی احداث گشت.
اين
بناها كه بسياری از آنها به سبب
قدمت واستحكام همچنان سالم و
پابرجای مانده‌اند از شكوفايی اين هنر
در عهد صفويه حكايت می كنند.
در اين دوره سبك معماری قديم ايران مجددا احياء شد و ساختمان‌ها عمدتا مطابق نقشه چهارايوانی احداث می شدند. تزئينات اين بناها نيز بصورت كاشی كاری معرق و كاشی‌های هفت رنگ صورت می‌گرفت. در عهد صفويه كاشی كاری رونق فراوانی يافت و تقريبا تمام اجزاء مساجد نظير گنبد،ايوان، طاق‌نما، سردر ورودی و حتی مناره‌ها با كاشی‌های بسيار زيبای رنگی تزئين می‌شدند. استفاده از خطاطی و خوش‌نويسی بر روی كاشی نيز رواج داشت و هنرمندان و خطاطان اين دوره شاهكارهای مسحور كننده‌ای را بر در و ديوار مساجد نقش كردند. در سبك معماری صفوی اصل بزرگی مقياس ساختمان‌ها كه در معماری عهد تيموری رواج داشت تداوم يافت; اين ويژگی بخصوص در بنای مسجد امام اصفهان و حرم مقدس امام رضا(ع) در مشهد به خوبی مشهود است.
از ديگر ويژگی‌های معماری اين عصر عدم توجه به تزئينات خارجی ساختمان‌هاست. بسياری از ابنيه اين دوره از جهت نمای خارجی با خشت‌های كاشی منقوش به رنگ‌های نسبتا كدر پوشيده شده‌اند; بيشتر ساختمان‌های مشهور اين عهد نيز فقط در نمای اصلي تزئين گشته‌اند و ساير ابعاد اين ساختمان‌ها فاقد تزئينات است.
از قديمی‌ترين آثار معماری صفويه می‌توان مسجد علی در اصفهان را نام برد كه دارای نقشه چهار ايوانی است و ايوان جنوبی آن بزرگتر از ساير ايوانهاست. شبستان گنبددار مسجد نيز در پشت ايوان جنوبی قرار دارد. مسجد شيخ لطف‌ا... و مسجد امام از زيباترين ابنيه اين دوران می باشند. مسجد شيخ لطف‌ا... از نظر تناسب شكل و زيبايی طرح و نقش و رنگ آميزی و كاشی كاری در ميان آثار عصر صفوی كم نظير است. گنبد اين مسجد مزين به كاشی كاری معرق و نقوش اسليمی است و روشنايی داخل مسجد بوسيله روزنه‌هايی كه در اطراف گنبد به فواصل منظم تعبيه شده تأمين می‌گردد. مسجد امام از ديگر شاهكارهای معماری صفوی است. اين مسجد نيز دارای نقشه چهار ايوانی است و به سبب كاشی كاری و تزئينات داخلی آن شهرت زيادی دارد. گنبد مسجد امام دو جداره است و ارتفاع آن از سطح زمين حدود ۵۴ متر است. مناره‌های مسجد با ارتفاع ۴۸ متر و خطوط مارپيچ تزئينی از ديگر بخش‌های زيبای اين مسجد به شمار می آيد. كاشي‌هايی كه در مسجد امام به‌كار رفته‌اند عموما معرق و هفت رنگ می‌باشند. در دوره صفوی به جز مساجد بناهای مجلل فراوانی نيز احداث شدند. از جمله اين ابنيه زيبا و باشكوه می‌توان به مدرسه چهار باغ، كاخ چهلستون، كاخ‌عالی قاپو، پل خواجو، پل ا... وردی خان، كاخ هشت بهشت، كاروانسرای شيخ علی خان و كاروانسرای مادرشاه اشاره كرد. ميدان زيبای نقش جهان از ديگر شاهكارهای معماری اين دوره است كه به دستور شاه عباس اول در طول و عرض تقريبی ۵۰۷ و ۱۵۸ در مركز شهر اصفهان تأسيس گشت.
احداث پل‌های عريض و پهناور بر روی رودخانه زاينده رود از ديگر جلوه‌های معماری اين دوره است. سی و سه پل و پل خواجو كه هر دو در داخل شهر اصفهان قرار دارند اوج پيشرفت معماران صفوی در احداث اينگونه پل‌های مستحكم و استوار را بيان می دارند. سدسازی و احداث تونل نيز دراين دوره رواج داشت و سد بند فريدون در ۸۵ كيلومتری جنوب شرقی مشهد با ارتفاع ۳۶ متر و طول۸۵ متر از سدهای مهم صفويه به شمار می‌رود. عمليات اتصال آب كوهرنگ به زاينده رود كه امروز از طريق تونل كوهرنگ انجام می‌پذيرد نيز در دوره صفويه آغاز شده بود و اين تونل عظيم به دستور شاهان صفوی پيشرفت‌هايی حاصل نمود.
منابع:
۱ ـ پوپ، آرتور: معماری ايران، ترجمه غلامحسين صدری افشار، تهران، فرهنگان، ۱۳۶۶.
۲ ـ كيانی، يوسف: تاريخ هنر معماری ايران در دوره اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۷۰.
۳ ـ اسكارچيا، جيان روبرتو: تاريخ هنر ايران (جلد دهم)، ترجمه يعقوب آژند، تهران، فارابی، ۱۳۷۶.
۴ ـ آربری، آرتور (گردآورنده): ميراث ايران، ترجمه: احمد بيرشك، بهاءالدين پازگاد و...، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، ۱۳۶۶.
در اين دوره سبك معماری قديم ايران مجددا احياء شد و ساختمان‌ها عمدتا مطابق نقشه چهارايوانی احداث می شدند. تزئينات اين بناها نيز بصورت كاشی كاری معرق و كاشی‌های هفت رنگ صورت می‌گرفت. در عهد صفويه كاشی كاری رونق فراوانی يافت و تقريبا تمام اجزاء مساجد نظير گنبد،ايوان، طاق‌نما، سردر ورودی و حتی مناره‌ها با كاشی‌های بسيار زيبای رنگی تزئين می‌شدند. استفاده از خطاطی و خوش‌نويسی بر روی كاشی نيز رواج داشت و هنرمندان و خطاطان اين دوره شاهكارهای مسحور كننده‌ای را بر در و ديوار مساجد نقش كردند. در سبك معماری صفوی اصل بزرگی مقياس ساختمان‌ها كه در معماری عهد تيموری رواج داشت تداوم يافت; اين ويژگی بخصوص در بنای مسجد امام اصفهان و حرم مقدس امام رضا(ع) در مشهد به خوبی مشهود است.
از ديگر ويژگی‌های معماری اين عصر عدم توجه به تزئينات خارجی ساختمان‌هاست. بسياری از ابنيه اين دوره از جهت نمای خارجی با خشت‌های كاشی منقوش به رنگ‌های نسبتا كدر پوشيده شده‌اند; بيشتر ساختمان‌های مشهور اين عهد نيز فقط در نمای اصلي تزئين گشته‌اند و ساير ابعاد اين ساختمان‌ها فاقد تزئينات است.
از قديمی‌ترين آثار معماری صفويه می‌توان مسجد علی در اصفهان را نام برد كه دارای نقشه چهار ايوانی است و ايوان جنوبی آن بزرگتر از ساير ايوانهاست. شبستان گنبددار مسجد نيز در پشت ايوان جنوبی قرار دارد. مسجد شيخ لطف‌ا... و مسجد امام از زيباترين ابنيه اين دوران می باشند. مسجد شيخ لطف‌ا... از نظر تناسب شكل و زيبايی طرح و نقش و رنگ آميزی و كاشی كاری در ميان آثار عصر صفوی كم نظير است. گنبد اين مسجد مزين به كاشی كاری معرق و نقوش اسليمی است و روشنايی داخل مسجد بوسيله روزنه‌هايی كه در اطراف گنبد به فواصل منظم تعبيه شده تأمين می‌گردد. مسجد امام از ديگر شاهكارهای معماری صفوی است. اين مسجد نيز دارای نقشه چهار ايوانی است و به سبب كاشی كاری و تزئينات داخلی آن شهرت زيادی دارد. گنبد مسجد امام دو جداره است و ارتفاع آن از سطح زمين حدود ۵۴ متر است. مناره‌های مسجد با ارتفاع ۴۸ متر و خطوط مارپيچ تزئينی از ديگر بخش‌های زيبای اين مسجد به شمار می آيد. كاشي‌هايی كه در مسجد امام به‌كار رفته‌اند عموما معرق و هفت رنگ می‌باشند. در دوره صفوی به جز مساجد بناهای مجلل فراوانی نيز احداث شدند. از جمله اين ابنيه زيبا و باشكوه می‌توان به مدرسه چهار باغ، كاخ چهلستون، كاخ‌عالی قاپو، پل خواجو، پل ا... وردی خان، كاخ هشت بهشت، كاروانسرای شيخ علی خان و كاروانسرای مادرشاه اشاره كرد. ميدان زيبای نقش جهان از ديگر شاهكارهای معماری اين دوره است كه به دستور شاه عباس اول در طول و عرض تقريبی ۵۰۷ و ۱۵۸ در مركز شهر اصفهان تأسيس گشت.
احداث پل‌های عريض و پهناور بر روی رودخانه زاينده رود از ديگر جلوه‌های معماری اين دوره است. سی و سه پل و پل خواجو كه هر دو در داخل شهر اصفهان قرار دارند اوج پيشرفت معماران صفوی در احداث اينگونه پل‌های مستحكم و استوار را بيان می دارند. سدسازی و احداث تونل نيز دراين دوره رواج داشت و سد بند فريدون در ۸۵ كيلومتری جنوب شرقی مشهد با ارتفاع ۳۶ متر و طول۸۵ متر از سدهای مهم صفويه به شمار می‌رود. عمليات اتصال آب كوهرنگ به زاينده رود كه امروز از طريق تونل كوهرنگ انجام می‌پذيرد نيز در دوره صفويه آغاز شده بود و اين تونل عظيم به دستور شاهان صفوی پيشرفت‌هايی حاصل نمود.
منابع:
۱ ـ پوپ، آرتور: معماری ايران، ترجمه غلامحسين صدری افشار، تهران، فرهنگان، ۱۳۶۶.
۲ ـ كيانی، يوسف: تاريخ هنر معماری ايران در دوره اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۷۰.
۳ ـ اسكارچيا، جيان روبرتو: تاريخ هنر ايران (جلد دهم)، ترجمه يعقوب آژند، تهران، فارابی، ۱۳۷۶.
۴ ـ آربری، آرتور (گردآورنده): ميراث ايران، ترجمه: احمد بيرشك، بهاءالدين پازگاد و...، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، ۱۳۶۶.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر