از كجاوه و ماشين دودی تا ورود اولين اتومبيل به ايران

 ارابه مسافر بری در پایان دوران قاجار

 

وسيله نقليه طبقات متوسط اسب يا الاغ بود. خانواده های فقير دارای وسيله شخصی و منحصر به فرد نبودند. اين گروه از وسيله نقليه عمومی استفاده می كردند و گاهی برای صرفه جويی مسيری طولانی را پياده می پيمودند. آن وقت ها تهران اگرچه اتوبوس نداشت اما رفت و آمد در يكی، دو مسير مشخص ساده تر انجام می شد و واگن اسب هايی در آن مسيرها تردد داشتند. اين واگن ها در دو مسير مشغول كار بودند:
۱- يك مسير از مدرسه نظام كه در انتهای غربی خيابان سپه و ميدان باغشاه، ميدان حر فعلی قرار داشت آغاز و به ميدان هشت گنبد (ميدان حسن آباد كنونی) ختم می شد.
۲- مسير بعدی از بازار آغاز و به خيابان چراغ برق می رفت وواگن اسبی به وسيله دو تا چهار اسب بر روی ريل به حركت درمی آمد. يكی ديگر از اقداماتی كه در حركت مستمر واگن اسبی ها انجام می گرفت تعويض اسب های خسته بود كه در انتهای مسيرها انجام می شد.
درشكه ها اوايل با دو اسب حركت می كردند ولی تدريجاً به يك اسبه در آمد. «وقتی چند دستگاه اتوبوس از دانمارك خريداری شد طبق سند قابل توجهی از شهرداری كه در سازمان اسناد ملی وجود دارد قانون اجازه اتوبوسرانی از تهران به شميران به كمپانی دانماركی سپرده شد.

در گذشته معمولاً يك صندوق چوبی روباز را بر طرفين اسب و قاطر می بستند و آن را پالكی می ناميدند كه در هر صندوق يك مسافر می توانست بنشيند. چنانچه همين صندوق بر پشت شتر بسته می شد نام كجاوه به خود می گرفت و گاهی نيز صندوق های سرپوشيده ای بر روی شترهای_ دو كوهان گذاشته می شد و هودج نام داشت و مخصوص استفاده زنان و دختران بود. ناكافی بودن وسايل حمل و نقل شهری و بين شهری و نارضايتی مردم از وضع موجود دولت را به صرافت تامين تسهيلاتی جهت اياب و ذهاب مردم انداخت و به پشتوانه اين فكر اولين خط آهن ايران بين تهران و شهرری ايجاد شد و مورد بهره برداری قرار گرفت و برای نخستين بار ترن های بخاری با عنوان ماشين دودی در مسير تهران، شهرری داير شد.اولين بليتی كه در زمان ناصرالدين شاه برای ماشين دودی چاپ شد سه شاهی قيمت داشت، در زمان مظفرالدين شاه به پنج شاهی و زمان احمدشاه به هفت شاهی و پس از آن به ۱۰ شاهی رسيد.
   

يکي از اولين ماشين دودی ها

روزهای آخر قبل از برچيده شدن ماشين دودی قيمت آن دو ريال و نيم بود.اولين اتومبيل ظاهراً از سال ۱۲۸۳ شمسی وارد ايران شده به اشاره ناظم الاسلام حدود ۱۰ اتومبيل در تهران وجود داشت. مظفرالدين شاه در سفر خود به اروپا در سال ۱۲۷۹ دو اتومبيل با دو راننده فرانسوی به تهران آورده است. اولين اتومبيل هايی كه وارد تهران شد سواری های فورد كروكی بود كه سرعتشان از ۴۰ كيلومتر تجاوز نمی كرد و ظرفيت اين اتومبيل ها چهار نفر بود. اتومبيل های باری نيز عبارت از چند كاميون زنجيری با لاستيك توپر با ديفرانسيل بود. نوعی وسيله نقليه شبيه وانت بارهای فعلی در تهران رفت و آمد می كرد.

نخستين خودرو وارد شده به ايران

 از سال ۱۳۲۸ ه .ق چهار سال پس از صدور فرمان مشروطيت قانون ماليات شهری بر وسايل نقليه از تصويب مجلس شورای ملی گذشت و دولت اجازه يافت از هر اتومبيل ماهانه پنج تومان، از هر درشكه ۱۲ قران و از هر كالسكه ۱۵ قران ماليات دريافت كند. همچنين ماليات هايی برای گاری های اسبی، دليجان های مسافربری، صاحبان اسب، الاغ، قاطر، شتر و دوچرخه وضع شده بود و مجبور بودند برای هر راس چهارپا ماهانه دو قران ماليات بپردازند و چنانچه اتومبيلی از خارج تهران وارد آن می شد صاحبش ملزم به پرداخت يك تومان ماليات و عوارض بود. وسايل نقليه مخصوص دربار، ماموران سياسی دولت و كاركنان نظامی و سياسی دولت های خارجی، ارتش، صحيحه (بهداری بلديه) از پرداخت ماليات معاف بودند با توجه به بالا بودن عوارض ماهانه اتومبيل كه پنج تومان بود و به راحتی برايپرداخت اجاره يك خانه مسكونی بزرگ در محلات اعيان نشين شهر كافی بود مشخص می شود كه هنوز اتومبيل جای چندانی در زندگی مردم تهران نداشت و تعداد وسايل نقليه در تهران اتومبيل های كرايه ای ۴۳۲ دستگاه، ۱۰۸ دستگاه اتومبيل های سفارتخانه ها، ۳۶ دستگاه موتورسيكلت شخصی ۱۳۵ دستگاه موتورسيكلت كرايه ای و دوچرخه شخصی ۶۱۵ دستگاه. جمع كل اتومبيل های تهران ۱۱۴۰ دستگاه است.(روزنامه اطلاعات هشتم مهر سال ۱۳۰۵) وزارت ماليه فهرست اتومبيل های سواری و باركش هايی را كه در سال های ۱۳۰۲ تا ۱۳۰۴ وارد ايران شده به شرح زير به وزارت فوايد عامه ارسال داشته است.

در سال ۱۳۰۲ كاميون های متفرقه ۴۵ دستگاه (قيمت كل ۱۶۴ر۲۵ تومان) كاميون به قيمت ۵۹۲ ر۵ تومان هر دستگاه اتومبيل ۳۹۲ دستگاه قيمت كل ۱۸۰ر۲۴۲ تومان قيمت هر دستگاه ۶۱۷ تومان و در سال ۱۳۰۳ تعداد ۱۰۳ دستگاه ۶۸۰ ر۷۳ تومان