سر و کيسه کردن

امروزه اين اصطلاح در محيط قمارخانه و قماربازی بيشتر مصطلح است و به افرادی که تمام موجودی را باخته باشند اصطلاحاً ميگويند: فلانی را سرکيسه کردند. البته در مورد افراد ساده لوح هم که بر اثر زبان بازی اشخاص دغلباز و فريبکار همه چيز را از دست بدهند اين ضرب المثل از باب استشهاد و تمثيل به کار برده می شود. اما ريشه اين مثل سائر و رايج:

امروز در اکثر خانه ها حمام خصوصی وجود دارد. حمامهای عمومی هم اکثراً دارای دوش است و افرادی که به حمام ميروند فقط کيسه می کشند و صابون ميزنند؛ ولی سابقاً که دوش و وان معمول نبود، حمام شهرها و دهات ايران کلاً خزينه داشت و کسی که به حمام ميرفت پس از کيسه کشی و صابون زدن داخل خزينه می شد و بدن را ظاهراً شستشو ميداد.

به علاوه در عصر حاضر سرتراشی و ريش تراشی اشکالی ندارد، زيرا هر به چند روز و يا هر روز ريش را در خانه ميتراشند و اقلاً ماهی يکبار به آرايشگاه می روند و سر و گردن را اصلاح می کنند اما در ادوار گذشته که وسائل نظافت و آرايش و پيرايش تا اين اندازه موجود نبود اکثراً کيسه کشی و سرتراشی در ضمن حمام می شد. يعنی دلاک حمام بدواً سر حمام گيرنده را کلاً يا بعضاً می تراشيد. آنگاه وی را کيسه ميکشيد و صابون ميزد تا موی اضافی و چرکهای بدن به کلی زدوده شود و شتشوی کامل به عمل آيد؛ زيرا در عرف عقايد گذشتگان اصطلاح "سر و کيسه کردن" شستشوی کامل تلقی می شد و هر کس اين دو کار را توأماً انجام ميداد، آنچنان پاک و پاکيزه می شد که به زعم خودش تا يک هفته احتياج به تجديد نظافت و پاکيزگی نداشت.

اگر چه امروزه عمل سر و کيسه کردن در تمام شهرها و غالب روستاهای ايران مورد استعمال ندارد، ولی معنی استعاره ای آن باقی مانده است و مخصوصاً در اصطلاحات عاميانه رواج کامل دارد.