معماری
ايران در دوره تيمور لنگ و جانشينانش به
اوج خود رسيد و معماران اين عهد ابنيه و
ساختمان های باشكوهی در سرتاسر امپراطوری
پهناور اين امير خونريز بنا نهادند.
تيمور
خود نيز به احداث بناهای رفيع علاقه خاصی
داشت و در دوران حملات خود به مناطق مختلف
ايران و هندوستان بسياری از مهندسان و
معماران برجسته اين ديار را روانه پايتخت
زيبای خود سمرقند ساخت.
امير
تيمور پس از فتوحات خويش به انبوه معماران
و سنگ تراشانی كه در سمرقند گرد آورده بود
دستور داد مسجد جامعی بزرگ در اين شهر
احداث نمايند.
تيمور
در هنگام شروع عمليات ساختمانی مسجد جامع
سمرقند اعلام كرد:
(قصد
دارم در سمرقند مسجد جامعی بسازم كه در
هيچ اقليمی نظير آن نباشد).
ساخت
اين مسجد چند سال به طول انجاميد و مسجدی
زيبا و باشكوه با گنبد مرتفع پوشيده از
مرمر صيقلی و سقفی با ۴۶۰ ستون احداث گشت
ولی اين مسجد در حد انتظار و توقع امير
تيمور لنگ نبود از اين روی پس از اتمام
مسجد جامع معمار آن را به قتل رساند تا به
منزله درسی عبرتی برای ساير معماران و
مهندسان در نظر گرفته شود.
تيموريان نيز همانند ايلخانان مغول به ايجاد بناهای مذهبی و غير مذهبی تمايل و علاقه نشان دادند و نظر طرح و شيوه معماری از نقشه های متداول آن روزگار بهره بردند. از ويژگی های معماری اين دوره ساخت بناهای عظيم با ابعاد بزرگ بود. گنبدهای تيموری نيز دارای ويژگی های خاصی بود به گونه ای كه ساختمان اين گنبدها به شكل خياری بود كه سطح خارجی آن به صورت برجسته و شياردار باشد. ساقه گنبدها نيز بيش از حد متعارف و معمول بلند ساخته می شد و تيموريان اصرار داشتند گنبد ساختمان ها در سطح شهر ها جلوه و نمای بارزی داشته باشد. از خصوصيات ديگر معماری اين دوران احداث سردرهای بسيار بلند و كاشی كاری بود كه نمونه های اين سردرها در مسجد نمازگاه بخارا و مجموعه مقبره امير تيمور سمرقند كاملاً مشخص است.
ساخت مقبره ها و آرامگاه ها نيز در اين عهد رونق داشت و باستان شناسان معماری تيموری را از لحاظ ساخت مقبره و تزئينات آن در تاريخ معماری ايران بعد از اسلام قابل توجه خوانده اند. آرامگاه تيمور، آرامگاه گوهرشاد و مقبره خواجه نصر پارسا از اين جمله اند كه نمونه های برجسته ای از شيوه تزئين با كاشی معرق را به نمايش گذاشته اند و حكايت از اوج مهارت معماران اين دوره دارند.
كاخ تيمور در شهر كش (شهر سبز زادگاه امير) از بناهای معروف اين دوران است. اين نما از لحاظ نقشه در عهد خود تازگی داشت و تا حدودی مشابه ابنيه فيروزآباد روزگار ساسانيان است. اين بنای سه ايوانی دارای طاق سردر بلندی به ارتفاع ۵۰ متر بوده و در دو طرف آن دو برج گرد شبيه مناره قرار دارد كه بر روی پايه ای دوازده ضلعی بنا گشته است. ايوان مركزی اين كاخ به حياطی بزرگ با كف مرمری باز می شود و اطاق های پذيرايی كاخ در يك زاويه قائم به ايوان ورودی منتهی می گردد. مسجد بی بی خاتون در سمرقند از ديگر نمونه های معماری اين عهد با سردر ورودی به بلندی ۴۰ متر و پهنای ۱۷ متر است كه به حياط بزرگی به ابعاد ۶۰ در ۹۰ متر منتهی می شود. اين مسجد دارای هشت مناره و سه گنبد است كه گنبدهای آن از آجرهای مذهب پوشيده شده است.
مقبره تيمور در سمرقند از ديگر بناهای معروف تيموری است. گنبد خياری شكل اين ساختمان با گنبدهای پيشين تا اندازه ای متفاوت است و ۳۴ متر ارتفاع دارد. گنبد بر روی قاعده استوانه ای بلند و باريكی قرار گرفته و سبك آن نوعی جمع شدگی قندی در پايه گنبد بوجود آورده است. قاعده استوانی نيز بر روی اطاقی واقع گشته كه داخل آن هشت گوش است. هر يك از چهار در اصلی مقبره دارای چهار سردر بزرگ است كه هر يك به سبك بناهای دوره ساسانی ساخته شده اند. كاشی كاری زيبای آبی رنگ گنبد مقبره توسط محمد بن محمود اصفهانی معمار معروف دوره الغ بيك صورت گرفته و قاعده استوانی گنبد آراسته به كتيبه بزرگی به خط كوفی از آجرهای زرد طلايی است. مسجد گوهرشاد مشهد بزرگترين بنای تاريخ ايران در دوره تيموريان است. سردر اين مسجد زيبا كه در مجاورت مرقد حضرت امام رضا (ع) واقع گشته ادامه سبك سمرقندی طاق نما در طاق نما است و با تعداد زيادی تورفتگی و پيش آمدگی نسبتاً عميق مزين شده است. مناره های ضخيم برج مانند گوهرشاد در دو طرف سردر قرار گرفته و با پوششی مرمرين تزئين يافته است. سرتاسر نمای حياط اين مسجد از آجر لعابدار عالی و كاشی های معرق پوشيده شده است. مدرسه خرگرد و مدرسه هرات از ديگر بناهای باشكوه تيموريان است كه در اواسط اين دوره احداث گشته اند.
اكثر ساختمان های مربوط به اين دوره در خارج از ايران در شهرهای سمرقند و بخارا در جمهوری ازبكستان و هرات در افغانستان قرار دارند.
منابع:
۱- گشايش، فرهاد: تاريخ هنر ايران و جهان، تهران، عفاف، ۱۳۷۸.
۲- پوپ، آرتور: معماری ايران، ترجمه غلامحسين صدری افشار، تهران، فرهنگان، ۱۳۶۶.
۳- كيانی، يوسف: تاريخ هنر معماری ايران در دوره اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۷۰.
تيموريان نيز همانند ايلخانان مغول به ايجاد بناهای مذهبی و غير مذهبی تمايل و علاقه نشان دادند و نظر طرح و شيوه معماری از نقشه های متداول آن روزگار بهره بردند. از ويژگی های معماری اين دوره ساخت بناهای عظيم با ابعاد بزرگ بود. گنبدهای تيموری نيز دارای ويژگی های خاصی بود به گونه ای كه ساختمان اين گنبدها به شكل خياری بود كه سطح خارجی آن به صورت برجسته و شياردار باشد. ساقه گنبدها نيز بيش از حد متعارف و معمول بلند ساخته می شد و تيموريان اصرار داشتند گنبد ساختمان ها در سطح شهر ها جلوه و نمای بارزی داشته باشد. از خصوصيات ديگر معماری اين دوران احداث سردرهای بسيار بلند و كاشی كاری بود كه نمونه های اين سردرها در مسجد نمازگاه بخارا و مجموعه مقبره امير تيمور سمرقند كاملاً مشخص است.
ساخت مقبره ها و آرامگاه ها نيز در اين عهد رونق داشت و باستان شناسان معماری تيموری را از لحاظ ساخت مقبره و تزئينات آن در تاريخ معماری ايران بعد از اسلام قابل توجه خوانده اند. آرامگاه تيمور، آرامگاه گوهرشاد و مقبره خواجه نصر پارسا از اين جمله اند كه نمونه های برجسته ای از شيوه تزئين با كاشی معرق را به نمايش گذاشته اند و حكايت از اوج مهارت معماران اين دوره دارند.
كاخ تيمور در شهر كش (شهر سبز زادگاه امير) از بناهای معروف اين دوران است. اين نما از لحاظ نقشه در عهد خود تازگی داشت و تا حدودی مشابه ابنيه فيروزآباد روزگار ساسانيان است. اين بنای سه ايوانی دارای طاق سردر بلندی به ارتفاع ۵۰ متر بوده و در دو طرف آن دو برج گرد شبيه مناره قرار دارد كه بر روی پايه ای دوازده ضلعی بنا گشته است. ايوان مركزی اين كاخ به حياطی بزرگ با كف مرمری باز می شود و اطاق های پذيرايی كاخ در يك زاويه قائم به ايوان ورودی منتهی می گردد. مسجد بی بی خاتون در سمرقند از ديگر نمونه های معماری اين عهد با سردر ورودی به بلندی ۴۰ متر و پهنای ۱۷ متر است كه به حياط بزرگی به ابعاد ۶۰ در ۹۰ متر منتهی می شود. اين مسجد دارای هشت مناره و سه گنبد است كه گنبدهای آن از آجرهای مذهب پوشيده شده است.
مقبره تيمور در سمرقند از ديگر بناهای معروف تيموری است. گنبد خياری شكل اين ساختمان با گنبدهای پيشين تا اندازه ای متفاوت است و ۳۴ متر ارتفاع دارد. گنبد بر روی قاعده استوانه ای بلند و باريكی قرار گرفته و سبك آن نوعی جمع شدگی قندی در پايه گنبد بوجود آورده است. قاعده استوانی نيز بر روی اطاقی واقع گشته كه داخل آن هشت گوش است. هر يك از چهار در اصلی مقبره دارای چهار سردر بزرگ است كه هر يك به سبك بناهای دوره ساسانی ساخته شده اند. كاشی كاری زيبای آبی رنگ گنبد مقبره توسط محمد بن محمود اصفهانی معمار معروف دوره الغ بيك صورت گرفته و قاعده استوانی گنبد آراسته به كتيبه بزرگی به خط كوفی از آجرهای زرد طلايی است. مسجد گوهرشاد مشهد بزرگترين بنای تاريخ ايران در دوره تيموريان است. سردر اين مسجد زيبا كه در مجاورت مرقد حضرت امام رضا (ع) واقع گشته ادامه سبك سمرقندی طاق نما در طاق نما است و با تعداد زيادی تورفتگی و پيش آمدگی نسبتاً عميق مزين شده است. مناره های ضخيم برج مانند گوهرشاد در دو طرف سردر قرار گرفته و با پوششی مرمرين تزئين يافته است. سرتاسر نمای حياط اين مسجد از آجر لعابدار عالی و كاشی های معرق پوشيده شده است. مدرسه خرگرد و مدرسه هرات از ديگر بناهای باشكوه تيموريان است كه در اواسط اين دوره احداث گشته اند.
اكثر ساختمان های مربوط به اين دوره در خارج از ايران در شهرهای سمرقند و بخارا در جمهوری ازبكستان و هرات در افغانستان قرار دارند.
منابع:
۱- گشايش، فرهاد: تاريخ هنر ايران و جهان، تهران، عفاف، ۱۳۷۸.
۲- پوپ، آرتور: معماری ايران، ترجمه غلامحسين صدری افشار، تهران، فرهنگان، ۱۳۶۶.
۳- كيانی، يوسف: تاريخ هنر معماری ايران در دوره اسلامی، تهران، سمت، ۱۳۷۰.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر