معماری
ايران در دوره هخامنشيان را مجموعه‌ای
از بناها و ساختمان‌های عظيم و باشكوه
تشكيل می‌دهند كه در اين ابنيه
تاريخی واقع‌پردازی و انديشه‌های
حماسی باظرافت و نظم تحسين برانگيزی
تلفيق يافته‌اند.
آثار
به جای مانده از اين دوره كه وارث
تمدن‌های بابل، ليدی، مصرو ساير
اقوام پيشين ايران بوده است
كاخها، آرامگاهها و عبادت‌گاههای فراوانی
را بويژه در خوزستان و فارس تشكيل
می دهند كه در اكثر اين ساختمان‌ها
شيوه كلی معماری سبك خاص ايرانی
است اگرچه از سبك معماری مصری،
يونانی و آشوری نيز تأثير پذيرفته
است.
مهمترين
يادگارهای بزرگ معماری عصر هخامنشيان
كه هر يك جلوه‌ای از هنر و معماری
ايران در عهد باستان را به تصوير
می‌كشند عبارتند از:
* مجموعه عظيم پاسارگاد:
پاسارگاد اقامتگاه كوروش بوده است و خرابه‌های آن امروزه در ۴۸ كيلومتری تخت جمشيد قراردارد. اين مجموعه شامل سه بخش است: دروازه اصلی، تالار بار عام كوروش، كاخ مسكونی. دروازه اصلی پاسارگاد تالار ستون‌داری مشتمل بر دو رديف چهار تايی از ستونهای سنگی است كه در طرفين آن يك جفت پيكره عظيم گاو بالدار وجود داشته است. در اين مجموعه تالارهای مركزی مستطيل شكلی نيز وجود داشته كه با سقفهای مسطح متكی بر ستونهای سنگی پوشيده می‌شده است. اين ستونها از سنگ سفيد و ساده و بدون شيار ساخته شده و ته ستونها به شكل مربع و از سنگ سياه بوده است. سر ستونها نيز از جنس سنگ سياه بوده كه به شكل نيم تخت گاو نر يا اسب ساخته شده‌اند.
ساختمان سنگی كوچك آرامگاه كوروش با بام دو شيب و سنتوری سر در آن برجسته‌ترين بنای به جا مانده در پاسارگارد است و به جرأت می‌توان گفت كه صفحه پلكانی آرامگاه با الهام از زيگورات‌های بين‌النهرين ساخته شده است.
* بنای مهم ديگر اين دوره كاخ شوش است كه به دستور داريوش ساخته شده است. اين‌مجموعه نيز همچون ديگر كاخهای هخامنشی متشكل از چهار بخش اصلی شامل تالار پذيرايی،تالار بار عام، اتاقهای مسكونی و دروازه اصلی است. در مجموع می‌توان گفت اصول معماری اين مجموعه نيز مشابه پاسارگاد است اما ستونهای كاخ شوش به صورت شياردار و با سرستونهايی به شكل نيم تنه گاو ساخته شده است.
مجموعه عظيم تخت جمشيد ديگر يادمان بزرگ اين سلسله است كه هنوز عظمت خود را حفظ كرده است. در عهد داريوش هخامنشی با انتقال كاخهای شاهی به تخت جمشيد مجموعه عظيمی از كاخها و بناهای سنگی در دامنه كوه رحمت و بر صفه‌های سنگی بزرگی احداث شد. بدينگونه كه معماران بخشی از دامنه كوه را صاف نموده و سپس با تخته سنگهای بزرگ آن را گسترش دادند. كاخهايی كه بر اين صفه‌ها برپا شدند عبارت است از دروازه خشايارشا، كاخ آپادانا، تالار صد ستون، كاخ داريوش، كاخ اردشير سوم، حرم و خزانه.(۱) در معماری هخامنشی آنچه بسيار حائز اهميت است نقشی است كه عنصر ستون در ساختار معماری ايفاد می كند. اهميتی كه ستون در معماری هخامنشی دارد وجه تمايز آن از معماری آشوری محسوب می‌شود. برخی از محققان ريشه اين تنوع كاربرد ستون را تقليدی از معماری تالار بزرگ معبد تب در مصر باستان دانسته‌اند و تزئينات كاخهای شاهی نيز كه به تقليد از معابد مصر آرايش يافته بر اين فرضيه دامن می‌زند.اما آنچه در اين بين شگفت‌انگيز می نمايد سرستونهای معماری هخامنشی است كه منحصر به فرد به شمار رفته و در بين ملل قديم نمونه و سابقه ندارد.سرستونهای عهد هخامنشی در مجموعه به چهار نوع مشخص تقسيم شده‌اند:
۱- سرستونهايی به شكل دو نيم تنه گاو نر كه پشت به هم قرار دارند.
۲- سرستونهايی با شكل دو نيم تنه شير
۳- سرستونهايی به شكل حيوان افسانه‌ای عقاب با تن شير
۴- سرستونهايی به شكل لاماسو (سرانسان با هيكل گاوبالدار)
علاوه بر كاخها، آرامگاهها و آتشكده‌های هخامنشی نيز گويای عظمت و شكوه معماری اين دوره است. آرامگاه‌های هخامنشی به دو دسته عمده تقسيم می‌شوند. دسته اول آرامگاه‌هايی است كه در نقش رستم نزديك به تخت جمشيد و در دامنه كوه ساخته شده و آرامگاه‌های داريوش، خشايارشا و اردشير اول را شامل مي‌شوند. دسته دوم در دامنه كوه رحمت و مشرف به تخت جمشيد بنا شده‌اند و آرامگاه‌های اردشير دوم، اردشير سوم و داريوش سوم را در برمی‌گيرند.
از جمله آتشگاه‌های مهم اين دوره آتشگاه معروف به كعبه زرتشت است كه در نقش رستم و در مقابل آرامگاه داريوش قرار دارد. اين بنای مكعب شكل از سنگهای آهكی روشن و خوش تراش ساخته شده است و از شاهكارهای مذهبی اين دوره به شمار می‌رود.
در مجموع سنگ و جوب دوعنصر اصلی معماری اين دوره محسوب می‌شوند كه در احداث كاخها و ابنيه مهم هخامنشی نقش مهمی را ايفا كرده‌اند.
منابع:
۱ ـ گيرشمن، رمان: ايران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمدمعين، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۳.
۲ ـ دبليو، ر، فريه: هنرهای ايران، تهران، فروزان، ۱۳۷۴.
۳ ـ گشايش، فرهاد: تاريخ هنر ايران و جهان، (بخش وقايع‌نگاری تاريخ ايران)، تهران، عفاف،۱۳۷۸.
۱ـ بزرگ‌ترين تالار تخت جمشيد تالار بار عام است كه فاقد شبستان است و تمام راهروهای آن پهنايی به يك اندازه دارند. ستونهای اين تالار نيز همگی با هم برابرند. ظاهرا سقف اين بنا با تيرهای چوبی از درخت سدر كه از لبنان وارد شده پوشيده بوده است و در كتيبه‌های موجود در تخت جمشيد نيز بر اين امر تكيه شده است.
* مجموعه عظيم پاسارگاد:
پاسارگاد اقامتگاه كوروش بوده است و خرابه‌های آن امروزه در ۴۸ كيلومتری تخت جمشيد قراردارد. اين مجموعه شامل سه بخش است: دروازه اصلی، تالار بار عام كوروش، كاخ مسكونی. دروازه اصلی پاسارگاد تالار ستون‌داری مشتمل بر دو رديف چهار تايی از ستونهای سنگی است كه در طرفين آن يك جفت پيكره عظيم گاو بالدار وجود داشته است. در اين مجموعه تالارهای مركزی مستطيل شكلی نيز وجود داشته كه با سقفهای مسطح متكی بر ستونهای سنگی پوشيده می‌شده است. اين ستونها از سنگ سفيد و ساده و بدون شيار ساخته شده و ته ستونها به شكل مربع و از سنگ سياه بوده است. سر ستونها نيز از جنس سنگ سياه بوده كه به شكل نيم تخت گاو نر يا اسب ساخته شده‌اند.
ساختمان سنگی كوچك آرامگاه كوروش با بام دو شيب و سنتوری سر در آن برجسته‌ترين بنای به جا مانده در پاسارگارد است و به جرأت می‌توان گفت كه صفحه پلكانی آرامگاه با الهام از زيگورات‌های بين‌النهرين ساخته شده است.
* بنای مهم ديگر اين دوره كاخ شوش است كه به دستور داريوش ساخته شده است. اين‌مجموعه نيز همچون ديگر كاخهای هخامنشی متشكل از چهار بخش اصلی شامل تالار پذيرايی،تالار بار عام، اتاقهای مسكونی و دروازه اصلی است. در مجموع می‌توان گفت اصول معماری اين مجموعه نيز مشابه پاسارگاد است اما ستونهای كاخ شوش به صورت شياردار و با سرستونهايی به شكل نيم تنه گاو ساخته شده است.
مجموعه عظيم تخت جمشيد ديگر يادمان بزرگ اين سلسله است كه هنوز عظمت خود را حفظ كرده است. در عهد داريوش هخامنشی با انتقال كاخهای شاهی به تخت جمشيد مجموعه عظيمی از كاخها و بناهای سنگی در دامنه كوه رحمت و بر صفه‌های سنگی بزرگی احداث شد. بدينگونه كه معماران بخشی از دامنه كوه را صاف نموده و سپس با تخته سنگهای بزرگ آن را گسترش دادند. كاخهايی كه بر اين صفه‌ها برپا شدند عبارت است از دروازه خشايارشا، كاخ آپادانا، تالار صد ستون، كاخ داريوش، كاخ اردشير سوم، حرم و خزانه.(۱) در معماری هخامنشی آنچه بسيار حائز اهميت است نقشی است كه عنصر ستون در ساختار معماری ايفاد می كند. اهميتی كه ستون در معماری هخامنشی دارد وجه تمايز آن از معماری آشوری محسوب می‌شود. برخی از محققان ريشه اين تنوع كاربرد ستون را تقليدی از معماری تالار بزرگ معبد تب در مصر باستان دانسته‌اند و تزئينات كاخهای شاهی نيز كه به تقليد از معابد مصر آرايش يافته بر اين فرضيه دامن می‌زند.اما آنچه در اين بين شگفت‌انگيز می نمايد سرستونهای معماری هخامنشی است كه منحصر به فرد به شمار رفته و در بين ملل قديم نمونه و سابقه ندارد.سرستونهای عهد هخامنشی در مجموعه به چهار نوع مشخص تقسيم شده‌اند:
۱- سرستونهايی به شكل دو نيم تنه گاو نر كه پشت به هم قرار دارند.
۲- سرستونهايی با شكل دو نيم تنه شير
۳- سرستونهايی به شكل حيوان افسانه‌ای عقاب با تن شير
۴- سرستونهايی به شكل لاماسو (سرانسان با هيكل گاوبالدار)
علاوه بر كاخها، آرامگاهها و آتشكده‌های هخامنشی نيز گويای عظمت و شكوه معماری اين دوره است. آرامگاه‌های هخامنشی به دو دسته عمده تقسيم می‌شوند. دسته اول آرامگاه‌هايی است كه در نقش رستم نزديك به تخت جمشيد و در دامنه كوه ساخته شده و آرامگاه‌های داريوش، خشايارشا و اردشير اول را شامل مي‌شوند. دسته دوم در دامنه كوه رحمت و مشرف به تخت جمشيد بنا شده‌اند و آرامگاه‌های اردشير دوم، اردشير سوم و داريوش سوم را در برمی‌گيرند.
از جمله آتشگاه‌های مهم اين دوره آتشگاه معروف به كعبه زرتشت است كه در نقش رستم و در مقابل آرامگاه داريوش قرار دارد. اين بنای مكعب شكل از سنگهای آهكی روشن و خوش تراش ساخته شده است و از شاهكارهای مذهبی اين دوره به شمار می‌رود.
در مجموع سنگ و جوب دوعنصر اصلی معماری اين دوره محسوب می‌شوند كه در احداث كاخها و ابنيه مهم هخامنشی نقش مهمی را ايفا كرده‌اند.
منابع:
۱ ـ گيرشمن، رمان: ايران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمدمعين، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۶۳.
۲ ـ دبليو، ر، فريه: هنرهای ايران، تهران، فروزان، ۱۳۷۴.
۳ ـ گشايش، فرهاد: تاريخ هنر ايران و جهان، (بخش وقايع‌نگاری تاريخ ايران)، تهران، عفاف،۱۳۷۸.
۱ـ بزرگ‌ترين تالار تخت جمشيد تالار بار عام است كه فاقد شبستان است و تمام راهروهای آن پهنايی به يك اندازه دارند. ستونهای اين تالار نيز همگی با هم برابرند. ظاهرا سقف اين بنا با تيرهای چوبی از درخت سدر كه از لبنان وارد شده پوشيده بوده است و در كتيبه‌های موجود در تخت جمشيد نيز بر اين امر تكيه شده است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر