هاجر به مدت ده سال از عمر خود را که در تبریز بود صرف خدمت به فرهنگ و اصلاح مدارس و تشویق دختران کرد و یکی از دغدغه های اصلی او آموزش و تربیت دختران ایران بود و موضوعی که بعدها بارها از تریبون مجلس به آن اشاره کرد و خواستار آموزش برای بانوان بود و برای تحقق به این هدف کوشید. وی به عنوان یک شخص فرهنگی که سال ها وقت خود را در آموزش و پرورش افراد را اول در دامان مادر « : آموزش دادن به دختران صرف کرده بود. معتقد بود ». و بعد در مدارس و بالاخره در جامعه تقویت کرد (۱۰)
محمدعلی تربیت زمانی که به ریاست فرهنگ آذربایجان منصوب شد، دبستان [» دوشیزگان « ۱۱ [ را برای دختران تأسیس کرد و مدیریت آن را بر عهدۀ هاجر گذاشت.
هنگامی که محمدعلي تربیت در سال ۱۳۱۱ به علت انتخاب وی به سمت نمايندگی مجلس شورای ملی مردم، تبریز را ترک کرد به اتفاق همسرش به تهران آمد، هاجر به جهت که همان دانش سرای » دارالمعلمات تهران « سوابقش در مدارس تبريز، در تهران به ریاست مقدماتی دختران بود، انتخاب شد. در ارديبهشت ۱۳۱۴ رضاشاه به وزير معارف وقت خود، علی اصغر حكمت، دستور برپايی جمعیتی از زنان آزادی خواه تهرانی را صادر كرد. بعدها اين نامیده شد. کانون بانوان مهم ترین مجمعی بود که زنان در دورۀ » كانون بانوان « جمعیت به نام
تجدد برای کوشش های ادبی خود پدید آوردند.] ۱۲ [در ابتدا هاجر تربیت نخستین مدير اين کانون بود.] ۱۳ [ و اهداف آن طبق اساسنامه عبارت بودند از:
- ۱ . تربیت فكری و اخلاقی بانوان، تعلیم خانه داری و پرورش طفل مطابق قواعد علمی به وسیله ی خطابه ها، نشريات، كلاس های اكابر و غیره.
- ۲ . تشويق به ورزش های متناسب برای تربیت جسمانی با رعايت اصول صحی.
- ۳ . ايجاد مؤسسات خیريه برای امداد به مادران بی بضاعت و اطفال بی سرپرست.
- ۴ . ترغیب به سادگی در زندگی و استعمال امتعه ی وطن.
- ۵ . اين كانون بر طبق ماده ) ۵۸۷ ( قانون تجارت] ۱۴ [ مصوب ۱۳۱۱ ش. شخصیت حقوقی دارد و
[». رئیس آن نماينده ی كانون خواهد بود ۱۵ ]
اول اینکه اين كانون در سايۀ « : كانون بانوان از سه جنبه با سازمان های قبلی متفاوت بود حمايت دولت به وجود آمده بود و مقدار قابل توجهی بودجه از وزارت فرهنگ دريافت می كرد.
چنین رابطه ای بین گروهی از زنان و دولت بی سابقه بود. دوم اینکه هدف كانون بانوان كسب حقوق برابر به نفع زنان نبود، كانون بانوان حامی وضع موجود بود و مواضع فمینیستی بسیار تعديل شده ای اتخاذ می كرد. سوم فعالیت كانون بانوان در محدودۀ فعالیت هاي خیريه ای و تا [.». حدودی اجتماعی برای زنان خلاصه می شد
در ۱۳۱۸ خورشیدی زمانی که رضاشاه دستور داد مدارسی را که به وسیلة خارجیان اداره می شود، بسته و یا ریاست آن ها به ایرانیان واگذار شود، هاجر تربیت به ریاست دبیرستان مدرسة امریکایی سابق( منصوب شد. هشت سال بعد ریاست دبیرستان به زن ( » نوربخش « دیگری محول شد و هاجر با سمت بازرس فعالیت خود را ادامه داد. در سال ۱۳۱۹ هنگامی که بنگاه حمایت مادران تأسیس شد، تربیت نیز به عضویت هیئت مدیرۀ بنگاه آن انتخاب و سمت دبیری کل آن بنگاه را به عهده داشت.] ۱۷ [ وی بارها از تریبون مجلس به مناسبت تأسیس بنگاه حمایت مادران و کودکان که روز مادر نام گذاری شده بود، سخنرانی نمود. ضمن اشاره به
یکی از بهترین و مهمترین مؤسساتی است که تا « : اینکه در این بنگاه خدمت می کند، افزود [.». حال به صحت و سلامت مادران و کودکان خدمات شایانی کرده است ۱۸ [ همچنین در جلسۀ ۲۷۷ بنگاه حمایت مادران که سال های سال است به این مملکت « : اشاره کرد که [». خدمت می کند یکى از درآمدهایش همان کمک شهردارى بوده و هست ۱۹ ][» حزب زنان « هاجر تربیت از اعضاي فعال ۲۰ [ بود. این حزب در مهرماه ۱۳۲۲ با هدف حفظ وگسترش حقوق اجتماعی بانوان و آشنا نمودن آنان به وظایف و حقوق خود در تهران تشکیل گردید.
حزب زنان در سال ۱۳۲۴ تغییر نام داد، برای اینکه اعتراض های » شورای زنان ايران « به متعددی مطرح شد و این حزب آن گونه كه مدعی شده بود يك حزب سیاسی نبود.] ۲۱ ]
در ۲۴ مهرماه ۱۳۲۳ تربیت به اتفاق فاطمه سیاح] ۲۲ [ از طرف حزب زنان برای مطالعه و تأسیس رابطه
با زنان ترک به کشور ترکیه مسافرت نمود و هاجر شرح مبسوطی از این سفر را در روزنامۀ اطلاعات
آورده است.] ۲۳ [ غیر از فعالیت های اجتماعی و فرهنگی او، در روزنامه ها و مجله های گوناگون هم مقالاتی می نوشت که از آن جمله می توان به روزنامۀ اطلاعات اشاره کرد.] ۲۴ ]
در سال ۱۳۲۴ توسط بانوان اعضای شورای زنان به شهرداری تهران پیشنهاد شد که در ادارۀ امور بنگاه های خیریه با شهرداری تشریک مساعی نمایند. بدین ترتیب انجمن معاونت عمومی زنان شهر تهران دائر گردید که تربیت یکی از اعضای فعال دبیرخانه و نایب رئیس این انجمن بود و از طرف بانوان فعال کشور بخش شیر و خورشید سرخ بانوان تأسیس گردید و تربیت نیزعضویت در کمیتۀ مرکزی این جمعیت و ریاست کمیسیون سازمان دختران انتخاب و در این راه به فعالیت مشغول شد.] ۲۵ ]
تربیت در سال ۱۳۲۸ از طرف وزارت کشور به سمت ریاست ادارۀ امور اجتماعی وزارت کشور و
چهار دایرۀ فرهنگی، بهداشتی، تربیتی و خیریه )اجتماعی( منصوب شد. چهار سال بعد دولت این اداره را
منحل کرد و هاجر تربیت به سمت بازرس منصوب شد. او همچنین کودکستانی را تحت نظر خود، در
وزارت کشور دایر کرد.] ۲۶ [ وی همچنین علاوه بر این فعالیت ها به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد. بعدها در دوره ششم مجلس سنا نام هاجر تربیت هم در لیست سناتورهای زن قرار گرفت.] ۲۷ [ او تألیفات زیادی هم از خود به جا گذاشت که از جمله تألیفات او: رسالۀ زن در قرن بیستم و بیش از ۱۲۰ داستان از انگلیس و فرانسه چاپ نموده است و صدها مقالۀ علمی و ادبی و اجتماعی نوشته است.] ۲۸ [ وی در سال ۱۳۴۵ ، نامه‌ای [» مبنی بر تقاضای حق استعلاج « : به ریاست مجلس شورای ملی می نویسد ۲۹ [ که مبتلا به
درد مفاصل و فشار خون است و به استراحت و معالجه نیاز دارد. سرانجام تربیت در ۲۹ دی ماه ۱۳۵۲ در دورۀ سناتوری اش درگذشت.
کارنامۀ نمایندگی هاجر تربیت در مجلس بیست ویکم
انتخابات مجلس بیست ویکم در ۲۶ شهریور ۱۳۴۲ برگزار شد و مجلس پس از ۲ سال و سه ماه و ۲۵ روز فترت در ۱۴ مهر ۱۳۴۲ گشایش یافت و در ۱۳ مهر ۱۳۴۶ به دستور محمدرضا شاه منحل شد.] ۳۰ ]
هاجر تربیت از جمله زنانی بود که در دوره های بیست ويكم و بیست ودوم مجلس شورای ملی به عنوان نمايندۀ مردم تهران انتخاب شد. وی در دورۀ بیست ویکم با کسب ۱۷۰۱۱۲ رأی از مجموع ۲۷۱۴۲۰ رأی اکثریت آرا را به خود اختصاص داد.] ۳۱ [ علاوه بر هاجر تربیت در این دورۀ مجلس پنج زن دیگر نیز با نام های: نیره ابتهاج سمیعی، شوکت ملک جهانبانی، مهرانگیز دولتشاهی، فرخ رو پارسا و نزهت نفیسی حضور داشتند. در میان آن ها شوکت ملک جهانبانی و بعد از آن هاجر تربیت بیشترین سخنرانی را در مجلس بیست ويكم داشتند.
